Narcyzm to temat, który budzi wiele emocji. Kiedy słyszymy o cechach i zachowaniach narcystycznych, często myślimy: „to nie dla mnie temat”, „nie chcę mieć z tym nic wspólnego”. A jednak – narcyzm ma się dziś świetnie.

Dlaczego? Bo w świecie nastawionym na wizerunek, sukces i dominację, osoby narcystyczne często szybciej zdobywają kariery, wpływy, pieniądze, atrakcyjnych partnerów i sieci kontaktów. Potrafią wykreować wiarygodny, idealny obraz siebie i są mistrzami manipulacji.

Czym jest narcyzm?

Narcyzm to nie tylko zaburzenie osobowości. To styl funkcjonowania psychicznego, który może występować w różnych odcieniach: od cech narcystycznych po pełnoobjawowe narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD). Istnieje wiele jego odmian – jawny, ukryty, wrażliwy, antagonistyczny, komunalny, a nawet złośliwy.

Ważne: teorie dotyczące narcyzmu nie są ostateczne. Psychologia wciąż bada to zjawisko. Wiadomo, że narcyzm ma podłoże zarówno genetyczne, jak i środowiskowe – czyli kształtuje się na styku biologii, relacji z opiekunami i doświadczeń życiowych.

Dlaczego narcyzi odnoszą sukcesy?

Osoby narcystyczne często znajdują się w zawodach związanych z władzą, prestiżem i publicznym uznaniem: w polityce, duchowości, korporacjach, edukacji, mediach.

Nie każdy narcyz jest agresywny. Niektórzy są elokwentni, uprzejmi, inteligentni, kulturalni. Wielu z nich stosuje subtelne formy manipulacji: pasywną agresję, granie ofiary, wzbudzanie poczucia winy.

Czy narcyz się leczy?

Narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD) występuje w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, ale osoby z tym zaburzeniem rzadko zgłaszają się na terapię.

Jeśli już to robią – często pod wpływem kryzysu – nie przyznają się do problemów z osobowością, tylko szukają ulgi w objawach (np. depresji). Potrafią również manipulować terapeutą i znakomicie wypadać w testach psychologicznych.

Wielu badaczy i obserwatorów uważa, że żyjemy w epoce narcyzmu – jego styl funkcjonowania jest wręcz promowany przez media, kulturę sukcesu i technologie.

Mechanizmy działania narcyza:

• Tworzenie fasady – perfekcyjny obraz siebie.
• Brak odpowiedzialności – wszystko jest winą innych.
• Potrzeba uwagi – ciągłe potwierdzanie własnej wartości.
• Lęk przed odrzuceniem i ośmieszeniem – maskowany butą lub kontrolą.
• Wewnętrzna pustka – nigdy niezaspokojona.
• Kontrola i dominacja – musi być górą.
• Kameleon społeczny – przyciąga ludzi z różnych środowisk.
• Używanie cudzych cech – kopiowanie zachowań, stylu, słów.
• Czarno-białe myślenie – najpierw idealizuje, potem oczernia.
• Brak empatii – umiejętnie udawana, jeśli to korzystne.
• Manipulacje emocjonalne – gra ofiary, zastraszanie, szantaż emocjonalny.

To oczywiście nie wszystko, więcej w kolejnym artykule.

Co dzieje się w umyśle narcyza?

Narcyz często nie widzi swoich mechanizmów – są to mechanizmy obronne, które mają chronić jego psychikę. W jego świecie inni to źródła energii: uwagi, emocji, statusu, zasobów.

W relacji narcyz tworzy obraz drugiej osoby na swoje podobieństwo. Gdy ta osoba pokazuje autonomię, narcyz czuje się zdradzony – i przechodzi od idealizacji do dewaluacji.

Brak prawdziwej empatii, nieuregulowana zazdrość i potrzeba kontroli to mieszanka, która sprawia, że narcyz może cieszyć się z cudzych potknięć. Może przepraszać – jeśli to mu się opłaca.

Klasyczny cykl relacji z narcyzem:

1. Idealizacja (love bombing) – jesteś wyjątkowy/a, najważniejszy/a.
2. Dewaluacja – jesteś zły/a, nie spełniasz oczekiwań.
3. Odrzucenie (discard) – ignorowanie, znikanie, cisza.
4. Wciąganie z powrotem (hoovering) – próby ponownego kontaktu.

To się powtarza.

Dlaczego to ważne?

Aby chronić siebie i swoje zdrowie psychiczne, trzeba rozpoznać perspektywę narcyza – poznać schematy i nauczyć się ich nie brać do siebie. Narcyz nie myśli o Tobie jako osobie – jesteś mu potrzebna/y do czegoś.

Nie zawsze można się odciąć od narcyza, ale można zbudować świadomość, granice i odporność.