Uczucia, emocje, afekt i nastrój – jak je rozumieć i odczuwać w życiu codziennym

W życiu codziennym często spotykamy się z różnymi emocjami i uczuciami. Uczucia, emocje, afekt, nastrój – choć mają różne definicje, ich praktyczne znaczenie jest ogromne. Każdy z nas doświadcza nagłych wybuchów emocji, które mogą przytłaczać jak fala z oceanu. Jak zatem je rozumieć i radzić sobie z nimi?

Różnice między uczuciami, emocjami, afektem i nastrojem

Emocje – szybkie reakcje organizmu

Emocja (łac. e movere, „w ruchu”) to stan znacznego poruszenia umysłu, który pojawia się nagle i zawsze łączy się z pobudzeniem somatycznym. Mogą być intensywne, ale są przejściowe. Emocje dostarczają nam informacji o tym, co dzieje się wokół nas i w nas samych.

Uczucia – głębsze i trwalsze doświadczenia

Uczucia często są utożsamiane z emocjami, ale nie zawsze są z nich wynikiem. António Damásio wyróżnia trzy rodzaje uczuć:

uczucia podstawowe emocji uniwersalnych (szczęście, smutek, gniew, lęk, wstręt)
uczucia subtelnych emocji (odmiany szczęścia: euforia, ekstaza; odmiany smutku: zaduma, melancholia)
uczucia tła (pejzaż ciała), które stanowią tło dla innych emocji i wpływają na nasz nastrój

Afekt – ekspresja emocji

Afekt to obserwowana ekspresja emocji, która nie zawsze pokrywa się z tym, co rzeczywiście odczuwamy. Afekt może być:

dostosowany – prawidłowa ekspresja emocji
niedostosowany – brak zgodności między uczuciami a ekspresją
blady, chwiejny, sztywny czy patologiczny – różne formy zaburzeń ekspresji emocji

Nastrój – długotrwałe zabarwienie emocjonalne

Nastrój to utrzymujące się przez dłuższy czas emocjonalne zabarwienie wszystkich przeżyć, zarówno subiektywnie odczuwane, jak i obserwowalne przez innych. Wpływa na nasze reakcje i codzienne samopoczucie.

Teorie i klasyfikacje emocji

António Damásio – uczucia podstawowe i subtelne

Damásio rozróżnia uczucia podstawowe i subtelne, a także uczucia tła, które tworzą „świadomość ciała” i wpływają na to, jak doświadczamy emocji.

Władysław Witwicki – uczucia w relacjach międzyludzkich

Witwicki klasyfikował uczucia w kontekście stosunków międzyludzkich, wyróżniając m.in.:

uczucia wobec życzliwych równych – przyjaźń
uczucia wobec silniejszych wrogów – nienawiść, zawiść
uczucia wobec nieprzyjaciół równych – bezradność

Skale emocjonalne

Niektóre teorie dzielą emocje na pozytywne (miłość, szczęście, zadowolenie) i negatywne (wstyd, smutek, złość, strach). Choć taki podział bywa użyteczny, w życiu codziennym warto pamiętać, że każda emocja niesie informację i może być cenna.

Skala emocji: od najwyższej do najniższej wibracji

Mimo, że emocje i uczucia NIE SĄ NEGATYWNE, to istnieją różne skale, które pokazują ich wibrację. To jedynie inspiracja, która może pomóc zdać sobie sprawę z tego, że np. poczucie bezwartościowości jest dla nas samych bardzo bolesne i warto je zmienić.

Miłość – bezwarunkowa, empatia, akceptacja, współczucie, połączenie z innymi
Radość / szczęście / euforia – zadowolenie, lekkość, wdzięczność, poczucie spełnienia
Wdzięczność – docenianie tego, co masz, uznanie, pozytywne nastawienie
Spokój / harmonia / satysfakcja – poczucie bezpieczeństwa, równowagi, stabilności emocjonalnej
Odwaga / determinacja / motywacja – działanie mimo trudności, poczucie sprawczości
Akceptacja – przyjmowanie rzeczywistości taką, jaka jest, bez oporu
Zainteresowanie / ciekawość / ekscytacja – otwartość na nowe doświadczenia, zaangażowanie
Neutralność / obiektywizm – brak silnego napięcia emocjonalnego, równowaga, dystans
Niepokój / wątpliwość – lekki dyskomfort, początek lęku, brak pewności siebie
Złość / frustracja / irytacja – poczucie niesprawiedliwości, blokady, napięcie
Poczucie winy / wstyd – poczucie, że zawiodłeś siebie lub innych, samokrytyka
Strach / lęk – poczucie zagrożenia, niepewności, obawa przed przyszłością
Smutek / żal / melancholia – poczucie straty, rozczarowania, izolacji
Apatie / beznadziejność / rozpacz – brak energii do działania, poczucie bezsensu życia
Nienawiść / wrogość / gniew destrukcyjny – skrajne negatywne emocje, agresja
Poczucie bezwartościowości / całkowite rozbicie – najniższa wibracja emocjonalna, całkowite wycofanie, brak nadziei

Jak korzystać z tej skali:

Możesz ocenić swoje aktualne emocje, by zrozumieć ich pozycję na skali.
Ułatwia to pracę nad podnoszeniem wibracji emocjonalnej: np. przesuwanie się od strachu czy smutku w stronę wdzięczności i miłości.
Skala jest także użyteczna w rozwoju osobistym, medytacjach i pracy z cieniem – pozwala nazwać i uporządkować uczucia.

Emocje w życiu codziennym

Kiedy emocja uderza jak fala, często nie mamy czasu ani ochoty analizować jej definicji. Najważniejsze jest odczuwanie.

Nie tłumimy złości, smutku czy strachu – to naturalne i potrzebne reakcje.
Uczymy się je obserwować i rozumieć.
Dbamy o swoją odpowiedzialność za emocje, a nie o kontrolowanie innych ludzi przez pryzmat własnych odczuć.

Trzecia droga – odczuwanie emocji bez działania impulsywnego

Przytul swoje uczucia

Gdy jest ciężko, pozwól sobie przytulić własne emocje, nie ignoruj ich.

Pozwól sobie je zrozumieć i zaakceptować

Sprawdź, skąd pochodzą i jakie niosą informacje. Zrozumienie emocji daje świadomość i moc nad sobą.

Czerp mądrość z własnych emocji

Emocje to nie tylko reakcje – to źródło wiedzy o sobie. Każdą emocję można pokochać, przytulić i wykorzystać do rozwoju osobistego.