Jednym z dziewięciu kryteriów Narcystycznego Zaburzenia Osobowości (NPD) według DSM-V jest „przekonanie o byciu kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym, tym samym rozumianym wyłącznie przez osoby o wysokim statusie społecznym i zdolnym do przebywania wyłącznie w towarzystwie takich osób”. To jeden z filarów, na którym buduje się narcyzm. Aby zrozumieć, dlaczego narcyz wykorzystuje to przekonanie do manipulacji, warto przyjrzeć się jego zachowaniom i ich wpływowi na innych.

Przekonanie o wyjątkowości narcyza

Narcyz postrzega siebie jako kogoś absolutnie wyjątkowego. Wszyscy wokół muszą go traktować tak, jakby był jedyną taką osobą w swoim rodzaju. Z tego powodu nieustannie dąży do otaczania się „wyjątkowymi” ludźmi, do których nie każdy ma dostęp. To wyrażenie własnej wyższości, które nie tylko służy jego ego, ale jest także podstawą manipulacji.

Narcyzi wykazują kilka typowych cech wynikających z tego przekonania:

1. Poczucie wyższości – narcyzi uważają, że są lepsi od innych i zasługują na specjalne traktowanie. Ich pewność siebie może przyciągać, ale jednocześnie lekceważą innych, traktując ich jak gorszych.
2. Wielka wyobraźnia i fantazje – w swoich fantazjach narcyzi wyobrażają sobie życie pełne sukcesów, mocy, i uznania. Wierzą, że są predestynowani do wielkości, a ich życie jest pełne niezwykłych możliwości.
3. Manipulacja i kontrola – aby utrzymać wizerunek wyjątkowości, narcyzi używają manipulacji. Oczarowują innych, dając im poczucie wyjątkowości, co jest elementem wciągającym w ich sieć.
4. Brak empatii – narcyzi mają trudności z odczuwaniem empatii dla innych. Ich potrzeba bycia postrzeganym jako wyjątkowy sprawia, że nie dostrzegają ani nie dbają o potrzeby i uczucia innych, chyba że są one związane z ich własnym interesem.

Narcyz i jego „wyjątkowe” zachowania

Z czasem, po początkowej fazie idealizacji, maska narcyza opada, a jego zachowanie staje się coraz bardziej manipulacyjne. Jeśli osoba narcystyczna czuje, że nie jest już podziwiana lub uważana za „wyjątkową”, przechodzi do dewaluacji, gdzie poniża i wykorzystuje innych. Niezwykle skuteczni w szukaniu nowych źródeł „paliwa narcystycznego”, narcyzi otaczają się tymi, którzy mogą potwierdzić ich wyjątkowość. Jeśli relacja nie służy już temu celowi, przechodzą do kolejnej ofiary.

Narcyz sprawia, abyś czuła się wyjątkowa – jako manipulacja

Narcyz, oprócz przekonania o własnej wyjątkowości, często stosuje taktykę, w której inni czują się wyjątkowi tylko dzięki niemu. Początkowo może stwarzać wrażenie, że dostrzega coś unikalnego w osobach, które go otaczają. W ten sposób stwarza atmosferę wybraństwa, sprawiając, że czują się oni „szczęśliwcami” mogącymi przebywać w jego obecności. To manipuluje ich postrzeganiem siebie i wpływa na ich uznanie, co skutkuje uzyskaniem kontroli przez narcyza. Wzmacnia to jego pozycję, ponieważ inni zaczynają szukać aprobaty u niego, a on może dalej utrzymywać iluzję swojej wyjątkowości. Na początku, mogą czuć się pochwaleni i doceniani, ale z czasem zaczynają dostrzegać, że ta „wyjątkowość” jest tylko pułapką, która wciąga ich w cykl potrzeb narcystycznych, by zaspokajać ego narcyza.

---

Jak rozpoznać zachowania narcystyczne?

Choć nie każdy, kto wykazuje te cechy, jest narcyzem, warto zwrócić uwagę na pewne sygnały:

1. Zbytnia potrzeba podziwu – narcyz nie tylko oczekuje podziwu, ale wręcz domaga się go w sposób nieadekwatny do sytuacji.
2. Brak rzeczywistego zaangażowania – relacje są dla niego przede wszystkim narzędziem do uzyskiwania własnych korzyści.
3. Szukają wyłącznie „wyjątkowych” osób – osoby narcystyczne starają się otaczać tylko tymi, którzy mogą dostarczyć im „paliwa”, czyli uwagi i aprobaty.

Co można zrobić?

Rozpoznanie narcystycznych cech i postaw to pierwszy krok do ochrony siebie przed manipulacją. Należy pamiętać o:

• Ustaleniu granic – nie pozwól, by narcyz zdominował Twoje życie.
• Zrozumieniu, że narcyz potrzebuje uwagi i podziwu – jeśli dostrzegasz, że ktoś manipuluje Twoimi uczuciami, zatrzymaj się i zastanów.
• Znalezieniu wsparcia – ważne jest, aby zrozumieć, że nie jesteś sam/a w tej sytuacji. Konsultacje z psychologiem mogą pomóc odzyskać równowagę.

Wnioski

Narcyzm to zaburzenie, które jest trudne do rozpoznania, ponieważ na początku może wydawać się atrakcyjne i intrygujące. Warto jednak zdawać sobie sprawę z podstawowych cech tego zaburzenia, takich jak poczucie wyższości, brak empatii i manipulacyjne zachowanie. Będąc świadomym tych mechanizmów, łatwiej jest unikać wpadania w sidła narcyza, zanim stanie się to destrukcyjne dla naszego życia.