Poczucie uprzywilejowania to przekonanie, że zasady, granice i ograniczenia dotyczą innych — ale nie mnie.
To nie jest asertywność ani znajomość swoich praw. To oczekiwanie specjalnego traktowania, często bez wzajemności i bez uwzględniania realiów. W szczególności innych osób.

Gdy świat nie spełnia tych oczekiwań, pojawia się złość, pretensja lub poczucie krzywdy.

Poczucie uprzywilejowania (roszczeniowość) jest opisane w DSM-5 jako kryterium 5 narcystycznego zaburzenia osobowości.
Ten tekst nie służy diagnozowaniu osób, lecz psychoedukacji — pomaga rozpoznawać wzorce i chronić własne granice w codziennych sytuacjach.

---

Na czym polega ten mechanizm

W DSM-5 kryterium to opisuje nieuzasadnione oczekiwanie szczególnych przywilejów oraz automatyczne założenie, że inni powinni się dostosować.

Osoba z tym wzorcem:

• oczekuje pierwszeństwa
• reaguje frustracją na odmowę
• traktuje granice jak osobisty atak
• nie widzi asymetrii w relacji

Równość bywa odbierana jako brak szacunku.

---

Jak to wygląda w różnych obszarach życia

Praca i obowiązki

• oczekiwanie ulg, wyjątków i skrótów
• niechęć do zasad „dla wszystkich”
• przerzucanie odpowiedzialności
• oburzenie, gdy ktoś egzekwuje reguły

Częsta narracja:
„Dla mnie powinni zrobić wyjątek.”

---

Relacje społeczne i przyjaźnie

• oczekiwanie dostępności bez wzajemności
• obrażanie się na granice
• traktowanie potrzeb innych jako mniej ważnych
• brak refleksji nad własnym wkładem

Relacja staje się jednostronna.

---

Rodzina i role bliskie

• oczekiwanie obsługi emocjonalnej
• brak respektowania prywatności
• pretensje zamiast rozmowy
• naruszanie granic „bo jesteśmy rodziną”

Bliskość mylona jest z prawem do wszystkiego.

---

Finanse, przysługi, zasoby

• korzystanie bez pytania
• presja na pomoc
• brak wdzięczności
• poczucie, że „tak powinno być”

Dawanie przestaje być wyborem.

---

Przestrzeń publiczna i codzienność

• niecierpliwość wobec kolejek, zasad, procedur
• irytacja na „niekompetencję innych”
• oczekiwanie natychmiastowej reakcji
• brak tolerancji na odmowę

Codzienność staje się polem walki o pierwszeństwo.

Oczywiście, że każdy człowiek nie lubi kolejek i denerwuje się brakiem czyjejś kompetencji, ale nie każdy notorycznie gardzi innymi uważając się za lepszego, depcze po innych i żąda wyjątkowego traktowania. Między takimi postawami jest duża różnica.

---

Co czuje otoczenie

Osoby w kontakcie z roszczeniowością często:

• czują presję i napięcie
• mają trudność z mówieniem „nie”
• zaczynają się tłumaczyć
• doświadczają poczucia winy

Granice są ciągle testowane.

---

Czym to NIE jest

Poczucie uprzywilejowania:

• nie jest dbaniem o siebie
• nie jest zdrową asertywnością
• nie jest świadomością własnej wartości

Zdrowa postawa:

• respektuje granice innych
• toleruje odmowę
• nie zakłada wyjątków z definicji

---

Skąd bierze się roszczeniowość

Ten mechanizm często chroni przed:

• poczuciem zależności
• wstydem
• lękiem przed byciem jednym z wielu

Przywilej ma potwierdzić wyjątkowość.

---

Co NIE jest twoją odpowiedzialnością

Nie masz obowiązku:

• spełniać cudzych oczekiwań
• rezygnować z granic
• uzasadniać odmowy

Masz prawo:

• mówić „nie” bez tłumaczenia
• egzekwować zasady
• oczekiwać wzajemności

---

Dlaczego to kryterium jest tak destrukcyjne

Roszczeniowość:

• niszczy poczucie równości
• prowadzi do wykorzystywania
• buduje relacje oparte na presji

Dla wielu osób momentem przełomowym jest myśl:
„To nie jest prośba. To było żądanie.”